Świadczenie pielęgnacyjne
Świadczenie pielęgnacyjne jest świadczeniem pieniężnym, o które mogą ubiegać się osoby, które nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu podjęcia opieki nad poważnie niepełnosprawnym członkiem rodziny.
Wysokość świadczenia pielęgnacyjnego
Przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego nie jest uzależnione od kryterium dochodowego rodziny.
Od dnia 1 stycznia 2023 r. świadczenie pielęgnacyjne wynosi 2458 zł.
Kto otrzyma świadczenie pielęgnacyjne?
Zgodnie z zapisami ustawy, świadczenie pielęgnacyjne przysługuje:
- matce albo ojcu,
- opiekunowi faktycznemu dziecka,
- osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną (dziadkowie, rodzeństwo)
- innym osobom, na których zgodnie z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności,
jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą:
- legitymującą się orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji, albo
- osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.
Jeżeli o świadczenie pielęgnacyjne ubiegają się rolnicy, małżonkowie rolników bądź domownicy, świadczenia te przysługują odpowiednio:
- rolnikom w przypadku zaprzestania prowadzenia przez nich gospodarstwa rolnego;
- małżonkom rolników lub domownikom w przypadku zaprzestania prowadzenia przez nich gospodarstwa rolnego albo wykonywania przez nich pracy w gospodarstwie rolnym.
Przy czym zaprzestanie prowadzenia gospodarstwa rolnego lub zaprzestanie wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym potwierdza się stosownym oświadczeniem złożonym pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań.
Zaznaczyć należy, iż samo posiadanie lub własność gospodarstwa rolnego nie stanowi przeszkody w uzyskaniu prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. Istotnym jest, czy występuje całkowita niemożność pracy w gospodarstwie rolnym z racji sprawowania opieki - czyli niemożność wykonywania pracy fizycznej w gospodarstwie, brak możliwości zarządzania nim (prowadzenie gospodarstwa rolnego może polegać tylko na zarządzaniu), a tym samym osiągania z niego dochodu.
Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje również osobom innym niż spokrewnione w stopniu pierwszym z osobą wymagającą opieki, na których zgodnie z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności, świadczenie pielęgnacyjne przysługuje w przypadku gdy spełnione są łącznie następujące warunki:
- rodzice osoby wymagającej opieki nie żyją, zostali pozbawieni praw rodzicielskich, są małoletni lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
- nie ma innych osób spokrewnionych w pierwszym stopniu, są małoletnie lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
- nie ma rodziców, opiekunów faktycznych dziecka lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności
Zarejestrowanie w powiatowym urzędzie pracy jako osoba poszukująca pracy lub posiadanie statusu bezrobotnego nie ma wpływu na uprawnienie do świadczenia pielęgnacyjnego.
Ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego
Prawo do świadczenia pielęgnacyjnego ustala się na czas nieokreślony, chyba że orzeczenie o niepełnosprawności lub orzeczenie o stopniu niepełnosprawności zostało wydane na czas określony. W przypadku wydania orzeczenia o niepełnosprawności lub orzeczenia o stopniu niepełnosprawności na czas określony prawo do świadczenia pielęgnacyjnego ustala się do ostatniego dnia miesiąca, w którym upływa termin ważności orzeczenia.
Przedłużenie ważności orzeczeń w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii COVID-19 – patrz dział Ogólne zasady orzekania o niepełnosprawności
Jeżeli w okresie trzech miesięcy, licząc od dnia wydania orzeczenia o niepełnosprawności lub orzeczenia o stopniu niepełnosprawności (chodzi tutaj o dzień wydania orzeczenia decyzją organu, bądź dzień uprawomocnienia wyroku - w przypadku, gdy od decyzji było złożone odwołanie), zostanie złożony wniosek o ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego, prawo to ustala się począwszy od miesiąca, w którym złożono wniosek o ustalenie niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności.
W razie zbiegu uprawnień do świadczenia pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego lub zasiłku dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów przysługującego więcej niż jednej osobie sprawującej opiekę nad osobą lub osobami wymagającymi opieki przyznaje się tylko jedno świadczenie osobie, która pierwsza złożyła wniosek.
Kiedy świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje?
Świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje jeżeli:
- osoba sprawująca opiekę:
- ma ustalone prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, świadczenia pielęgnacyjnego lub zasiłku dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów; w przypadku zbiegu prawa do tych świadczeń, przysługuje jedno z nich wybrane przez osobę uprawnioną – patrz niżej dział Z praktyki Ośrodka Poradnictwa SPES
- ma ustalone prawo do emerytury, renty, renty rodzinnej z tytułu śmierci małżonka przyznanej w przypadku zbiegu prawa do renty rodzinnej i innego świadczenia emerytalno-rentowego, renty socjalnej, zasiłku stałego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego lub rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego,
natomiast zgodnie z obecną linią orzecznictwa sądów administracyjnych, świadczenie pielęgnacyjne przysługuje w kwocie będącej różnicą pomiędzy wysokością świadczenia pielęgnacyjnego, a otrzymywanym świadczeniem emerytalno – rentowym, zaś od dnia 9 stycznia 2020 r. osoba mająca ustalone prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy otrzyma świadczenie pielęgnacyjne w pełnej wysokości - patrz niżej dział: Ważne wyroki sąd w sprawach o świadczenie pielęgnacyjne
- osoba wymagająca opieki:
- pozostaje w związku małżeńskim, chyba że współmałżonek legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności (chodzi o sytuacje, gdy o świadczenie pielęgnacyjne ubiega się inna osoba niż współmałżonek – więcej na ten temat niżej w dziale Ważne wyroki sądów w sprawach o świadczenie pielęgnacyjne),
- została umieszczona w rodzinie zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej spokrewnionej, rodzinnym domu dziecka albo, w związku z koniecznością kształcenia, rewalidacji lub rehabilitacji, w placówce zapewniającej całodobową opiekę, w tym w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym, z wyjątkiem podmiotu wykonującego działalność leczniczą, i korzysta w niej z całodobowej opieki przez więcej niż 5 dni w tygodniu;
- na osobę wymagającą opieki:
- inna osoba ma ustalone prawo do wcześniejszej emerytury;
- jest ustalone prawo do dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, prawo do świadczenia pielęgnacyjnego lub prawo do zasiłku dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów;
- inna osoba jest uprawniona za granicą do świadczenia na pokrycie wydatków związanych z opieką, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.
Świadczenie pielęgnacyjne a składka emerytalno-rentowa
Wraz z wypłatą świadczenia pielęgnacyjnego odprowadzana jest składka emerytalno-rentowa, która umożliwia nabycie uprawnień emerytalnych osobom pobierającym świadczenie pielęgnacyjne. Składka jest opłacana przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta przez okres niezbędny do uzyskania okresu ubezpieczenia (składkowego i nieskładkowego) odpowiednio 20-letniego przez kobietę i 25-letniego przez mężczyznę, jednak nie dłużej niż przez 20 lat. Podstawę wymiaru składki stanowi kwota pobieranego świadczenia.
Osoby, które pobierają świadczenie pielęgnacyjne i osiągnęły wiek emerytalny nie mają obowiązku rezygnacji z świadczenia i przechodzenia na emeryturę. Najlepiej można to wytłumaczyć na przykładzie emerytów, którzy skorzystali w październiku 2017 roku z ustawy obniżającej wiek emerytalny – osoby te mogły, a nie musiały przechodzić na emeryturę. Z opiekunami otrzymującymi świadczenie pielęgnacyjne jest podobnie – mogą, ale nie muszą przechodzić na emeryturę. Wprawdzie przepisy nie odnoszą się wprost do tej sytuacji, jednak w art. 24 ustawy emerytalnej czytamy, że: ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn, (…) Użyte określenie „przysługuje” wskazuje, że chodzi o uprawnienie do emerytury. Przepis ten w połączeniu z art. 116 który określa, że postępowanie w sprawie świadczeń wszczyna się na podstawie wniosku zainteresowanego oznacza, że to do potencjalnego emeryta należy decyzja, kiedy chce skorzystać z uprawnień emerytalnych, czy od osiągnięcia wieku emerytalnego, czy później, bo ma to wpływ na wysokość emerytury.
Nie trzeba się obawiać treści przepisu ustawy o świadczeniach rodzinnych, wskazującego, że świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli osoba sprawująca opiekę ma ustalone prawo do emerytury. Przez ustalone prawo do emerytury należy rozumieć decyzję przyznającą świadczenie, a ta zostanie wydana po uprzednim złożeniu wniosku o emeryturę. Jeśli osoba pobierająca świadczenie pielęgnacyjne nie złoży wniosku o emeryturę, to nie ma ustalonego prawa do emerytury, a tym samym świadczenie pielęgnacyjne jej przysługuje.
Ustawa o świadczeniach rodzinnych nie nakazuje osobie otrzymującej świadczenie pielęgnacyjne złożenia wniosku o emeryturę. Tym samym organ wypłacający świadczenie pielęgnacyjne nie może żądać od opiekuna wystąpienia do ZUS o ustalenie prawa do emerytury.
Prawo do zasiłku dla bezrobotnych i świadczenia przedemerytalnego
Osoby, które pobierały świadczenie pielęgnacyjne, w przypadku śmierci osoby nad którą sprawowały opiekę otrzymają zasiłek dla bezrobotnych lub świadczenie przedemerytalne. Były opiekun może, po zarejestrowaniu się w urzędzie pracy, starać się o zasiłek dla bezrobotnych, o ile udowodni, że otrzymywał świadczenie pielęgnacyjne przez minimum rok w ciągu 18 miesięcy poprzedzających rejestrację w urzędzie.
Po zaprzestaniu pobierania zasiłku dla bezrobotnych były opiekun może otrzymać świadczenie przedemerytalne, jeśli będzie miał do dnia w którym ustało prawo do świadczenia pielęgnacyjnego skończone 55 lat w przypadku kobiety lub 60 lat w przypadku mężczyzny oraz będzie legitymował się wynoszącym 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny okresem odprowadzania składek emerytalnych. Warunkiem jest też pobieranie świadczenia pielęgnacyjnego przez minimum rok oraz zgłoszenie się do urzędu pracy w terminie do 60 dni od dnia utraty prawa do świadczenia.
Ważne wyroki sądów w sprawach o świadczenie pielęgnacyjne
Świadczenie pielęgnacyjne a data powstania niepełnosprawności
Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 21 października 2014 r., sygn. akt: K 38/13 stwierdził, że art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych w zakresie, w jakim różnicuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osób sprawujących opiekę nad dorosłą osobą niepełnosprawną ze względu na moment powstania niepełnosprawności, jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji. Skutkiem tego orzeczenia nie jest jednak uchylenie art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych, ani uchylenie decyzji przyznających świadczenia, ani wykreowanie „prawa” do żądania świadczenia dla opiekunów dorosłych osób niepełnosprawnych, jeżeli niepełnosprawność podopiecznych nie powstała w okresie dzieciństwa. Ustawodawca ma natomiast obowiązek poprawić stan prawny w tym zakresie i przywrócić równe traktowanie opiekunów dorosłych osób niepełnosprawnych.
Trybunał nie podważył założenia, że okres życia, w którym pojawia się niepełnosprawność, może mieć związek z oceną posiadania przez daną osobą majątku pozwalającego na samodzielne zapewnienie sobie godziwej egzystencji, jednak dotychczasowy sposób zastosowania przez ustawodawcę tego kryterium prowadził do arbitralnego zróżnicowania w obrębie tej samej grupy podmiotów podobnych. Trybunał wskazał, że ustawodawca zobowiązany jest precyzyjnie określić racjonalne przesłanki, od których uzależni zróżnicowany poziom świadczenia dla opiekunów dorosłych osób niepełnosprawnych. Za punkt wyjścia musi jednak przyjąć jednakowe traktowanie takich opiekunów niezależnie od istniejącego już w ustawie preferencyjnego traktowania opiekunów niepełnosprawnych dzieci.
W praktyce niestety gminy jako organy I instancji nadal stosują art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych twierdząc, że przepis ten nadal obowiązuje, ponieważ Trybunał Konstytucyjny nie stwierdził utraty jego mocy, a ustawodawca nie dokonał zmiany w ustawie. W razie uzyskania decyzji odmownej z powodu momentu powstania niepełnosprawności osoby podlegającej opiece, koniecznie należy złożyć odwołanie i z reguły organ II instancji, czyli Samorządowe Kolegium Odwoławcze nie stosuje już niekonstytucyjnego przepisu, a z pewnością przepisu tego nie zastosuje Wojewódzki Sąd Administracyjny, jeśli wpłynie skarga na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego. Linia orzecznicza sądów administracyjnych obecnie jest w tym zakresie jednolita i korzystna dla opiekunów.
Pojawiła się również inna linia orzecznicza - Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 18 czerwca 2020 r., sygn. akt: I OSK 254/20 wskazał, że warunkiem do przyznania świadczenia pielęgnacyjnego jest dokonanie przez osobę uprawnioną wyboru jednego ze świadczeń – świadczenie pielęgnacyjne czy świadczenie emerytalno – rentowe. Wybór ten można zrealizować poprzez złożenie do organu rentowego wniosku o zawieszenie prawa do świadczenia emerytalno – rentowe, co skutkować będzie wstrzymaniem jego wypłaty – a co z kolei skutkować będzie odpadnięciem negatywnej przesłanki z art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a. Naczelny Sąd Administracyjny podkreślił, iż o możliwości złożenia wniosku o zawieszenie emerytury i uzależnieniu przyznania świadczenia pielęgnacyjnego od przedstawienia decyzji o wstrzymaniu jej wypłaty, organ winien stronę poinformować. Taka informacja powinna być udzielona stronie wówczas, gdy postępowanie z wniosku o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego wykaże, że zachodzą przesłanki umożliwiające uwzględnienie wniosku i jedyną przeszkodą jest pobieranie świadczenia emerytalno – rentowe. Wówczas, o ile strona doprowadzi do zawieszenia prawa do tego świadczenia, możliwe będzie płynne przejście osoby uprawnionej z systemu świadczeń emerytalnych do systemu świadczeń rodzinnych. Konieczna jest taka organizacja działań organu przyznającego świadczenia rodzinne, w koordynacji z organem emerytalno – rentowym, by nie pozostawić osoby uprawnionej bez należnego jej (niezbędnego dla życia) świadczenia nawet przez krótki czas.
Obie linie orzecznicze opierają się na tym samym założeniu, że opiekun będący emerytem/rencistą z niższą emeryturą/rentą niż świadczenie pielęgnacyjne jak i opiekun nie będący emerytem/rencistą, powinni być traktowani tak samo pod względem wysokości uzyskiwanych świadczeń.
Jeśli zatem organ odmówi opiekunowi świadczenia pielęgnacyjnego z tej przyczyny, że opiekun ma ustalone prawo do emerytury, renty, renty rodzinnej z tytułu śmierci małżonka przyznanej w przypadku zbiegu prawa do renty rodzinnej i innego świadczenia emerytalno-rentowego, renty socjalnej, zasiłku stałego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego - warto się odwołać takiej decyzji z powołaniem na powyższe wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego. Nie należy się martwić, który wariant zostanie przyjęty – wybór przez opiekuna jednego ze świadczeń czy przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego w kwocie będącej różnicą pomiędzy wysokością świadczenia pielęgnacyjnego, a otrzymywaną emeryturą/rentą. Rolą organu pomocy społecznej jest wydanie decyzji takiej treści, aby opiekun osoby niepełnosprawnej otrzymywał w rezultacie świadczenie w kwocie odpowiadającej wysokości świadczenia pielęgnacyjnego.
Natomiast jak chodzi opiekuna pobierającego rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy, stan prawny uległ zmianie z dniem 9 stycznia 2020 r. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 26 czerwca 2019 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 1257), sygn. akt: SK 2/17 stwierdził bowiem, że art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych w zakresie, w jakim stanowi, że świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli osoba sprawująca opiekę ma ustalone prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy, jest niezgodny z art. 71 ust 1 zdanie drugie w związku z art. 32 ust 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Przepis ten utracił moc obowiązującą po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej – czyli z dniem 9 stycznia 2020 r.
Oznacza to w praktyce, że opiekunowie uprawnieni do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy mają prawo do pobierania świadczenia pielęgnacyjnego w pełnej wysokości, ponieważ ustawodawca do tej pory nie wprowadził do ustawy o świadczeniach rodzinnych regulacji w zakresie wysokości świadczenia dla takiego opiekuna.
Zalecamy w związku z tym, aby osoby sprawujące opiekę uprawnione do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy, które do tej pory nie pobierały świadczenia pielęgnacyjnego lub pobierały je w wysokości różnicy pomiędzy otrzymywaną rentą o świadczeniem pielęgnacyjnym – złożyły wniosek o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego w pełnej wysokości.
Świadczenie pielęgnacyjne z tytułu opieki nad osobą pozostającą w związku małżeńskim
Przepis art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a ustawy o świadczeniach rodzinnych stanowi, że świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli osoba wymagająca opieki pozostaje w związku małżeńskim, chyba że współmałżonek legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Zdarza się, że organy pomocy społecznej literalnie odczytują ten przepis i twierdzą, że małżonek nie może pobierać świadczenia pielęgnacyjnego z racji opieki nad współmałżonkiem.
Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 9 stycznia 2013 r., I OSK 1196/12 wskazał, że nie można twierdzić, iż ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach posługując się w art. 17 ust. 1 pkt 2 pojęciem "innych osób, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności", nie dotyczy współmałżonków. Przepis art. 17 ust. 1 pkt 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych ma w pełni zastosowanie do będącego osobą sprawną małżonka, ubiegającego się o przyznanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej z powodu opieki nad współmałżonkiem legitymującym się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Przepis art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a ustawy oświadczeniach rodzinnych winien być rozumiany w ten sposób, iż normuje on przypadki, gdy o świadczenie pielęgnacyjne z tytułu sprawowanej opieki nad osobą niepełnosprawną, pozostającą w związku małżeńskim ubiega się osoba spełniająca kryteria wskazane w ust. 1 (lub w ust. 1a), niebędąca małżonkiem zobowiązanym w pierwszej kolejności do alimentacji.
Pogląd ten jest ugruntowany w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego– brak jest przeszkód prawnych, aby małżonek pobierał świadczenie pielęgnacyjne z racji opieki nad współmałżonkiem (przykładowo: wyroki NSA: z dnia 9 stycznia 2013 r., I OSK 1196/12; z dnia 25 stycznia 2013 r., I OSK 1899/12; z dnia 13 lutego 2013 r., I OSK 1526/12, z dnia 8 maja 2013 r., I OSK 2002/12, z dnia 20 czerwca 2013 r., I OSK 2249/12, z dnia 6 listopada 2014 r., I OSK 251/14 ).
Natomiast jak chodzi o sytuacje, gdy o świadczenie pielęgnacyjne nad osobą pozostającą w związku małżeńskim ubiega się inna osoba zobowiązana do alimentacji, niż małżonek, linia orzecznicza sądów administracyjnych nie jest jednolita.
W orzecznictwie Wojewódzkich Sądów Administracyjnych prezentowany jest pogląd, iż przepis art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a ustawy o świadczeniach rodzinnych rozumiany celowościowo umożliwia uzyskanie świadczenia pielęgnacyjnego osobie zobowiązanej do alimentacji niepełnosprawnego w związku ze sprawowaniem nad nim opieki, nawet jeśli niepełnosprawny pozostaje w związku małżeńskim z osobą nieposiadającą orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności, ale tylko wówczas, gdy drugi małżonek - nielegitymujący się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności - nie może tej opieki sprawować z przyczyn obiektywnych, niezależnych od niego i od jego woli. Tak wypowiedział się m.in. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w wyroku z dnia 5 lutego 2020 r., II SA/Gl 1373/19, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie w wyroku z dnia 7 lipca 2020 r., II SA/Rz 230/20, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 13 lutego 2020 r., III SA/Gd 593/19, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie w wyroku z dnia 26 listopada 2019 r., II SA/Bk 649/19, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 19 czerwca 2019 r. II SA/Sz 450/19, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gorzowie Wlkp. w wyroku z dnia 19 czerwca 2019 r. II SA/Go 254/19.
Odmienne stanowisko zajął niestety Naczelny Sąd Administracyjny w wyrokach z dnia 11 sierpnia 2020 r., I OSK 599/20, z dnia 23 stycznia 2020 r. sygn. akt I OSK 2462/19, opierając się niestety za literalnym rozumieniem przepisu art. art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a ustawy o świadczeniach rodzinnych. NSA stwierdził, że ustawodawca uznał za konieczne, aby ocena czy osoba uprawniona w pierwszej kolejności (małżonek) nie jest w stanie wypełnić we właściwy sposób obowiązku alimentacyjnego z uwagi na stan zdrowia rozstrzygana była orzeczeniem o stopniu niepełnosprawności. Ani organ ani sąd nie mają bowiem wiadomości specjalnych, które pozwoliłyby w pełni wyważyć, czy stan zdrowia danej osoby zobowiązanej do alimentacji rzeczywiście uniemożliwia sprawowanie opieki. Rygoryzm spornego przepisu, którego brzmienie jest jednoznaczne w swej treści, odpowiada celom ustawy. W związku z powyższym ograniczenie ustawowego prawa do otrzymania świadczenia pielęgnacyjnego przez osoby wymienione w art. 17 ust. 1 wskazanej ustawy ze względu na sprawowanie opieki nad osobą pozostającą w związku małżeńskim wyłącznie do sytuacji, w której współmałżonek takiej osoby legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności stanowi wyjątek, którego nie można poddawać rozszerzającej wykładni, skoro wyjątek ten wynika z nadania przez ustawodawcę szczególnego charakteru istniejącym między małżonkami relacjom i więzom prawnym. Uprawnienie do świadczenia pielęgnacyjnego dla krewnych podopiecznego przysługuje zatem dopiero wówczas, gdy małżonek osoby wymagającej opieki jest niepełnosprawny w stopniu znacznym, przez co nie jest możliwe wypełnianie przez niego ustawowego obowiązku alimentacyjnego w sposób właściwy dla okoliczności faktycznych sprawy.
Zalecamy, by pomimo powyższego stanowiska Naczelnego Sądu Administracyjnego, w tego typu przypadkach opiekunowie osób pozostających w związku małżeńskim kierowali odwołania do Samorządowego Kolegium Odwoławczego, a następnie skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w razie wydania decyzji odmawiającej przyznania świadczenia pielęgnacyjnego– czas pokaże, jak w rezultacie ukształtuje się orzecznictwo.
( źródlo informacji : Stowarzyszenie na Rzecz Niepełnosprawnych SPES )
